Formowanie sfery emocjonalnej stanowi istotny element wychowania
Formowanie sfery emocjonalnej stanowi istotny element wychowania
Bycie przedszkolakiem to pierwsza ważna i odpowiedzialna rola w życiu człowieka. Poznajemy nie tylko nowy otaczający świat i ludzi wokół nas, ale uczymy się w nim funkcjonować. Okres przedszkolny pozwala na ogromny skok w rozwoju poznawczym, ale przede wszystkim emocjonalno-społecznym. W miarę rozwoju poznawczego następuje powiększenie się zakresu bodźców, które mogą wywoływać reakcje emocjonalne, a zarazem różnicowanie się tych reakcji, prowadzące do jakościowego wzbogacania sfery emocjonalnej. Rozwój emocjonalny dzieci w wieku przedszkolnym w stosunku do wcześniejszych faz rozwojowych, cechuje się wzbogaceniem
i zróżnicowaniem życia uczuciowego. Związane jest to zarówno z dojrzewaniem układu nerwowego, jak i z wpływem oddziaływań środowiskowych. W tym wieku dziecko przeżywa takie uczucia jak zazdrość, gniew, strach, lęk, radość, przyjemność, sympatię, zmartwienie, ciekawość. Zaczynają także kształtować się uczucia społeczne, moralne, estetyczne i intelektualne.
Już od najmłodszych lat należy uczyć dzieci, że emocje występują u każdego człowieka. Należy je wyrażać, ale i kontrolować, ponieważ to kształtuje relacje z otaczającym go światem i ułatwia funkcjonowanie w nim. Powinny wiedzieć, że człowiek nie ma wpływu na to, KIEDY i JAKIE uczucia go ogarną, ale może zdecydować JAK DŁUGO będą się utrzymywać. Ważne jest również uświadomienie dziecku, że emocje nie dzielą się na złe i dobre, ale na przykre i przyjemne. Dlatego nie pozwalajmy na tłumienie emocji, a raczej pokazujmy jak można je okazywać lub sobie z nimi radzić.
Trzy główne funkcje emocji:
- informacyjna – odzwierciedlają stosunek człowieka do świata, emocje są źródłem wiedzy
o rzeczywistości; - komunikacyjna – emocje wyrażane na zewnątrz informują otoczenie społeczne o stanach
i potrzebach jednostki; - motywacyjna – emocje mobilizują do działania i nadają mu kierunek.
Co niosą ze sobą emocje?
- modulują zachowanie;
- mobilizują organizm do impulsywnego działania;
- motywują do zachowań ukierunkowanych na radzenie sobie ze zdarzeniami, które je wywołują;
- mogą być źródłem decyzji lub kontroli zachowań;
- umożliwiają wykrywanie w otoczeniu tego, co ma dla człowieka znaczenie.
Cechy charakterystyczne rozwoju emocjonalnego dla dzieci w wieku przedszkolnym
Dziecko trzyletnie
Jest towarzyskie, kochające, przyjazne, ugodowe i łatwo ulega sugestiom innych.
Z łatwością przyjmuje relacje i cechy charakteru osób dorosłych. Przed ukończeniem czterech lat objawia wstydem, brak pewności siebie, okazuje nieśmiałość, obraźliwość i nerwowość.
Dziecko czteroletnie
Jest ufne, demonstruje duże poczucie pewności siebie, wykazuje ciekawość, skuteczność
i wytrwałość w działaniu. Dość dobrze panuje nad własnymi emocjami. Traktowane poważnie, rozwiązuje problemy, kierując się rozsądkiem. Posiada utrwalone standardy zachowań przyjętych od rodziców i bliskich.
Dziecko pięcioletnie
Demonstruje pewność siebie, bywa zarozumiałe, lubi się popisywać, niekiedy stosuje groźby, ale także okazuje przyjacielskość i wspaniałomyślność. Z determinacją dąży do tego by być najlepszym i z wytrwałością ćwiczy nowe umiejętności. Potrafi dość dobrze panować nad emocjami, jest bardziej zrównoważone.
Dziecko sześcioletnie
Mniej stabilne emocjonalnie niż w wieku pięciu lat. Bardzo szybko zmienia uczucia przyjaźni na wrogość. Wykazuje skłonności do egocentryzmu, skrupulatnego przestrzegania rytuałów, agresji, buntu i drażliwości. Potrafi być kochające przyjazne i z entuzjazmem współpracuje z innymi. Ciekawe wszystkiego, co je otacza. Z trudem akceptuje brak własnego sukcesu i niełatwo pokonuje frustracje.
Edukacja emocjonalna dzieci w wieku przedszkolny
Z uwagi na fakt, iż w okresie przedszkolnym dziecko styka się z wieloma nowymi emocjami, jawi się znamienna rola dorosłych w edukacji emocjonalnej dzieci, uczenie nazywania, rozpoznawania i radzenia sobie z emocjami, czyli wprowadzenie do umiejętności, jaką jest inteligencja emocjonalna.
Inteligencja emocjonalna stanowi zbiór doskonalących się w toku rozwoju zdolności, do których należą przede wszystkim:
- zdolność do trafnego spostrzegania emocji, zarówno u siebie jak i u innych ludzi, a także
w dziełach sztuki; - zdolność do adekwatnego wyrażania własnych emocji i związanych z nimi potrzeb;
- zdolność do rozumienia emocji dzięki wciąż wzbogacającej się wiedzy i nich;
- zdolność do regulowania emocji, w tym zarówno „wyciszania”.
Środowisko wychowawcze stymuluje rozwój dziecka, dostarczając mu odpowiedniej wiedzy emocjonalnej i umożliwiając trening odpowiednich umiejętności emocjonalnych. Może to robić organizując jego doświadczenia i dostarczając mu wzorców reagowania emocjonalnego oraz za pośrednictwem przekazu werbalnego.
Kilka zasad uczenia dzieci okazywania uczuć:
- być uważnym na potrzeby i pragnienia dzieci;
- stwarzać atmosferę, w której pozwolimy na ujawnianie uczuć;
- być wzorem i wykorzystywać wzory, by zachęcać do okazywania i odczytywania stanów emocjonalnych własnych i innych osób;
- uczyć, podpowiadać jak unikać pewnego rodzaju zachowań;
- zachęcać i wzmacniać pozytywne próby radzenia sobie z negatywnymi emocjami;
- pozwalać, by w grupie zdarzały się „burze”.
Najnowsze badania jednoznacznie stwierdzają, że o sukcesie dziecka w szkole decyduje nie tyle nadzwyczajna umiejętność czytania czy znajomość faktów, ile zbiór cech emocjonalnych
i społecznych.
O sukcesie dziecka w szkole decyduje :
- adekwatna samoocena i pewność siebie;
- ciekawość poznawcza;
- wiedza o tym, jakiego zachowania oczekuje się od niego i jak ma powściągnąć impuls, aby nie zachować się źle;
- umiejętność czekania, stosowanie się do wskazówek i zwracanie się do nauczycieli po pomoc;
- zdolność wyrażania swoich potrzeb w kontaktach z innymi dziećmi.
Przygotowanie dzieci do przyszłego życia wymaga od nas, abyśmy pomagali im rozwijać:
- pozytywne poczucie własnej wartości;
- zaufanie do swoich możliwości;
- samodyscyplinę;
- umiejętności z zakresu inteligencji emocjonalnej i społecznej;
- poczucie odpowiedzialności, które pozwoli im wzmacniać wszystkie te cechy.
Zabawy kształtujące umiejętności emocjonalno-społeczne
1. Kolorowe zdjęcia
Wycinamy z gazet różne zdjęcia i układamy je na stole. Pytamy dziecko: O czym myśli osoba na zdjęciu? Jaką ma minę? Dlaczego? Następnie możemy pogrupować zdjęcia na twarze radosne, śmieszne, zasmucone, zdenerwowane, przestraszone itp.
2. Jak się zachowasz?
Rozmawiamy z dzieckiem o jego reakcjach na różne uczucia. Co najchętniej robisz, gdy:
- Jesteś zły.
- Jesteś smutny.
- Bardzo się boisz.
- Ktoś cię przezywa.
- Tęsknisz.
- Gniewasz się na kogoś.
Warto opowiedzieć swoje przeżycia i reakcje na daną sytuację emocjonalną. Bycie wzorem jak poradzić sobie w trudnej sytuacji,ale i przyznanie się do słabości może okazać się nie ocenioną lekcją.
3. Opowiedz mi mamo, opowiedz mi tato...
- Oglądanie książeczek z różnymi stanami emocjonalnymi i opisywanie tego co dzieje się na obrazku. Tworzenie „emocjonalnego pomostu”
- Nazywanie emocji (np. Ona jest smutna).
- Umieszczanie emocji w kontekście sytuacji (np. Jest smutna, bo zginął jej piesek).
Odniesienie do sytuacji z życia dziecka (np. Pamiętasz jak tobie zginął miś i było ci smutno?).
Bibliografia:
- A. Faber, E. Mazlish: Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły. 2013
- A. Matczak: Zarys psychologii rozwojowej. Warszawa 2003
- K. Oatley, J. M. Jenkins: Zrozumieć emocje. Warszawa 2003.