Rozwój psychoruchowy dziecka
opr. Agnieszka Worobiec
Rozwój psychoruchowy dziecka.
Znajomość prawidłowego rozwoju psychoruchowego dziecka potrzebne jest do wczesnego wychwycenia ewentualnych nieprawidłowości i ustalenia działań usprawniających. Prawidłowy rozwój jest uwarunkowany fizjologicznym dojrzewaniem ośrodkowego układu nerwowego i narządów zmysłów a także ich wzajemnej integracji. Mówimy tu o rozwoju psychoruchowym, gdyż w pierwszym roku życia rozwój ruchowy jest ściśle powiązany z rozwojem psychicznym.
Rozwój odznacza się pewnymi prawidłowościami, choć nie jest jednakowy u wszystkich dzieci. Osiąganie sprawności rozpoczyna się od głowy i porusza się w kierunku dalej położonych części ciała oraz od środka ciała do zewnątrz (jest to nazwane procesem cefalokaudalnym).
Rozwój przebiega według „sekwencji rozwojowych”, czyli według kolejności pojawiania się umiejętności. Tu możemy wyróżnić „zwrotne punkty rozwojowe”. Są to: unoszenie głowy i chodzenie. Umiejętności mogą pojawiać się w różnym czasie u różnych dzieci, ale kolejność jest stała.
Od urodzenia do 1 roku życia w leżeniu (czy na brzuchu czy na grzbiecie) noworodek przyjmuje pozycję płodową pod koniec tego okresu noworodek zaczyna utrzymywać główkę i przekręcać ją na boki podczas leżenia na brzuchu, gdy kończyny górne znajdują się pod klatką piersiową.
Od 2 do 3 miesiąca w leżeniu na brzuchu niemowlę już coraz wyżej unosi głowę i potrafi ją utrzymać dłużej. W 3 miesiącu życia zaczyna kontrolować symetryczne ustawienie głowy, unosi głowę jeszcze wyżej i przesuwa kończyny górne bokiem do przodu. Umożliwia to podpór na przedramionach, zwiększa się przywodzenie, co doprowadza do złączenia rąk przed klatką piersiową. Zaczyna wytwarzać się czucie głównej, środkowej części ciała. W podporze na przedramionach łokcie znajdują się poza linią barków.
W 4 miesiącu życia w wyżej wspomnianej pozycji łokcie znajdują się na jednej linii ze stawem barkowym a miesiąc później z przodu przed nim. Pomaga to dziecku w opanowaniu podporu na wyprostowanych w łokciu kończynach górnych i całych dłoniach. Nadal doskonali się kontrola nad ustawieniem głowy w przestrzeni. Niemowlę rozgląda się dokoła zauważając przedmioty, które chce chwycić. Zaczyna wykonywać więcej wcześniej opanowanych ruchów: zgięcia, wyprosty, odwodzenia, przywodzenia oraz przenosi ciężar ciała co skutkuje większą ilością i bardziej złożonych ruchów obręczy barkowej. Charakterystyczne w 4 miesiącu życia jest chwytanie otwartą dłonią kolan a w następnym miesiącu stóp. Odbywa się to w leżeniu na plecach. Powoduje to zwiększenie zakresu rotacji w stawach barkowych i supinacji przedramienia (odwracania). Również w 16 tygodniu dziecko opanowuje przewroty na boki a w około 24 tygodniu przewrót z leżenia przodem do leżenia tyłem.
W 5 miesiącu można obserwować sięganie po przedmiot jedną ręką, gdy druga oparta jest na przedramieniu. Możliwe jest to gdy niemowlę odciąża jedną ze stron ciała. W 6 miesiącu odbywa się to już na ręce wyprostowanej w stawie łokciowym.
W 6 miesiącu w leżeniu na plecach dziecko wykonuje charakterystyczny ruch zwany ręka-noga - usta. Unosi kończyny dolne, chwyta za stopy i wkłada do ust.
„rozwój prawidłowej kontroli ustawienia ciała w przestrzeni rozpoczyna się od ruchów wyprostnych w kierunku przeciwnym do działania siły ciążenia
(grawitacji). Warunkiem ich prawidłowego ukształtowania się jest osiągnięcie równowagi z równocześnie kształtującymi się czynnymi ruchami zginania. Ta równowaga warunkuje prawidłową kontrola ustawienia głowy i tułowia w przestrzeni oraz osiąganie stabilizacji pewnych części ciała, podczas gdy inne są w ruchu.”[1]
Około 5-6 miesiąca życia w leżeniu tyłem możemy zaobserwować tzw. podstawowy wzorzec ruchu. „We wzorcu tym dziecko- wyprostowanymi w stawach łokciowych kończynami górnymi- chwyta swoje stopy. Kończyny dolne są wtedy zgięte w biodrach i wyprostowane w kolanach. Jest to pozycja przygotowująca do siadu, w którym obserwuje się takie samo ustawienie kończyn.”[2]
Dziecko samodzielnie siada około 8 miesiąca życia co umożliwia mu uwolnienie kończyn górnych z funkcji podporowych i doskonalenie czynności chwytno – manipulacyjnych.
Ustawienie kończyn wspomniane wyżej utrzymuje się i jest wykorzystane do pozycji czworaczej.
Około 9 miesiąca życia dziecko zaczyna raczkować (czworakować), w kolejnym miesiącu staje samo podtrzymując się poręczy, a około 1 roku życia podejmuje próby samodzielnego poruszania się w pozycji pionowej.
KARTA ROZWOJU PSYCHORUCHOWEGO (wg D. Chrzanowskiej)
Oczekiwane osiągnięcia dziecka w kolejnych miesiącach życia
|
1. miesiąc W pozycji na brzuszku unosi głowę chwiejnie Skupia wzrok na twarzy badającego przez chwilę Wydaje krótkie dźwięki gardłowe |
2. miesiąc Utrzymuje głowę przy podciąganiu do pozycji siedzącej Śledzi wzrokiem osobę poruszającą się Reaguje mimiką na kontakt z badającym |
3. miesiąc W pozycji na brzuszku opiera się na przedramionach Utrzymuje głowę prosto w pozycji siedzącej Bawi się rękami, odpowiada uśmiechem na uśmiech badającego |
4. miesiąc W pozycji na brzuchu nogi proste lub pół wyprostowane Podciągane do pozycji siedzącej unosi nogi i ramiona Śmieje się głośno i gaworzy w odpowiedzi na przemawianie dorosłego |
5. miesiąc W pozycji na brzuchu opiera się na dłoniach Chwyta grzechotkę leżącą w zasięgu ręki (obroty na boki) Wydaje okrzyki radości |
6. miesiąc Odwraca się z pleców na brzuch i na odwrót Trzymane pionowo utrzymuje częściowo ciężar ciała Siedząc z oparciem chwyta pewnie grzechotkę jedną ręką |
7. miesiąc Siedzi przez moment bez podtrzymywania Pełza okrężnie do tyłu Gaworzy wymawiając sylaby |
8. miesiąc Siedzi pewnie bez podparcia, początki samodzielnego siedzenia Pełza do przodu Szuka przedmiotu (grzechotki), który upadł, patrzy za nim |
9. miesiąc Stoi postawione przy poręczy Trzymane pod pachy wykonuje ruchy chodzenia, raczkuje Wymawia pierwsze słowa dwusylabowe |
10. miesiąc Staje samo, chodzi bokiem trzymając się poręczy Wyjmuje mały przedmiot z dużego Naśladuje takie czynności jak: kosi-kosi, pa-pa, itp. |
11. miesiąc Chodzi trzymane za dwie ręce Staje samodzielnie, sprawnie trzymając się poręczy Na prośbę dorosłego popartą gestem podaje przedmiot nie wypuszczając go z ręki |
12. miesiąc Chodzi trzymane za jedną rękę Wkłada mały przedmiot do dużego Wymawia pierwsze trzy słowa dwusylabowe |
15. miesiąc Chodzi samodzielnie, nie przechodzi już na czworaki Czworakuje tylko idąc w górę po schodach Mówi 5 słów dwusylabowych (np. mama, tata, baba, papa, lala) |
18. miesiąc Wchodzi po schodach trzymane za jedną rękę Sygnalizuje w dzień o swoich potrzebach fizjologicznych Mówi przynajmniej 8 słów, w tym zniekształcone i dźwiękonaśladowcze |