Zachowania agresywne u dzieci w wieku przedszkolnym i jak im przeciwdziałać
Zachowania agresywne u dzieci w wieku przedszkolnym i jak im przeciwdziałać
Jednym z poważniejszych problemów dzisiejszej rzeczywistości jest agresja. Coraz częściej mamy z nią do czynienia już u dzieci w wieku przedszkolnym. Agresja to zewnętrzne objawienie złości, skierowane przeciw określonym osobom lub rzeczom, przynoszące szkodę, przybierające formę ataku, czyli napaści fizycznej lub słownej (Z. Skorny)
W każdym przypadku agresji można wyróżnić teoretycznie kilka czynników:
-czynnik wrodzony,
- czynnik aktywnościowy- stwarzający różne możliwości zdobywania przez dziecko doświadczeń,
- czynnik frustracyjny- zależy w dużym stopniu od środowiska i postaw rodzicielskich,
- czynnik naśladowczy- zależy głównie od środowiska
- czynnik instrumentalny- chęć osiągnięcia celu
Pochodzenie i przyczyna agresji.
Zachowania agresywne mogą być spowodowane różnymi przyczynami.
Są to:
Niska samoocena,
Bezsilność,
Przeżywanie niepowodzeń,
Chęć dominacji w grupie
Niezaspokojenie potrzeb- bezpieczeństwa, miłości, uznania, własnej wartości, samodzielności
Lęk przed kompromitacją, niezgrabnością, niezręcznością
Ubogie słownictwo, brak ogólnych wiadomości
Trudna sytuacja życiowa (rozwód rodziców, przeprowadzka, śmierć osób bliskich itp.)
Niewłaściwe oddziaływanie wychowawcze,
Niewłaściwy przykład- modelowanie agresji,
Wzorce zachowań agresywnych oglądane w telewizji i grach komputerowych.
Ciekawość- małe dzieci postępują czasem w sposób okrutny w celu zaspokojenia swojej ciekawości.
Nuda, brak umiejętności spędzania wolnego czasu.
Patologiczne zmiany w CUN- jest to bardzo mały odsetek dzieci.
Należy podkreślić, że niezależnie od przyczyn, które wywołują zachowania agresywne u dzieci agresja trwająca dłużej prowadzi z reguły do nawykowych form zachowania, zachowania te tym trudniej zwalczyć im dłużej i silniej są utrwalone.
Formy zachowań agresywnych u dzieci
Wywoływanie konfliktów,
Niszczenie przedmiotów, roślin,
Męczenie zwierząt,
Wybuchy złości,
Krzyk i podniesiony głos,
Przezwiska, plotki, przedrzeźnianie, skarżenie, straszenie
Rękoczyny (kopanie, uderzanie, gryzienie i inne),
Przeszkadzanie komuś w wykonywaniu pracy lub zabawie,
Chowanie rzeczy,
Reakcje mimiczne,
Wykluczanie z grupy
U młodszych przedszkolaków obserwujemy głównie tzw „agresję instrumentalną”- czyli działanie nakierowane na osiągnięcie konkretnego celu np. popychanie, aby szybciej dostać sok, zabieranie zabawki, którą w danej chwili dziecko chce się bawić, obrona terytorium zabawy. Z wiekiem mamy coraz częściej do czynienia z tzw „agresją wrogą”- zorientowaną na celowe zaszkodzenie komuś, sprawienie przykrości. Może to być zarówno agresja fizyczna jak i słowna. Przy czym szkodliwość agresji słownej jest większa, ponieważ rani ona godność osoby, naraża ją na ośmieszenie i upokorzenie.
Z codziennej rzeczywistości nie sposób wyeliminować sytuacji konfliktowych, napięcia czy przykrości. Usunięcie wszelkich frustracji z życia dziecka nie jest nawet wskazane, bowiem zmniejsza intensywność przeżyć dodatnich, pozbawia dziecko radości z sukcesów, która jest tym większa im większe trudności musi pokonać w drodze do celu. Należy jednak dążyć do tego, aby przekonać dziecko, że zachowania agresywne są bezskuteczne i bezcelowe
Co zatem należy robić aby możliwie w największym stopniu wyeliminować zachowania agresywne dzieci.
1. Wyposażyć dzieci w umiejętności prawidłowego współżycia z innymi, wspólnego pokonywania przeszkód i trudności w rozwiązywaniu konfliktów. konfliktów przedszkolu będziemy pracować nad: poprawą komunikacji między dziećmi, umiejętnością rozpoznawania i wyrażania emocji, umiejętnością dzielenia zabawek i terytorium, umiejętnością przestrzegania umów społecznych.
Formy realizacji w przedszkolu: modelowanie zachowań, scenki dramowe, zabawy z serii „Grupa bez przemocy”, nauka wyrażania złości w sposób społecznie akceptowany, nauka dobrych manier .
2. Zaspokajać potrzeby dzieci- szczególnie potrzebę bezpieczeństwa, miłości, uznania, samodzielności
Formy realizacji w przedszkolu: rozwijanie poczucia sprawstwa poprzez umożliwianie różnych form aktywności, rozwijanie zainteresowań i zdolności dziecka, stosowanie metod aktywnych, jasno sprecyzowany i konsekwentnie przestrzegany kodeks zachowań grupowych (wyznaczanie jasno sprecyzowanych granic).
W rodzinie otaczanie dziecka miłością i ciepłem, poświęcanie mu czasu (wspólne posiłki, zabawa, czytanie, oglądanie ciekawych programów telewizyjnych i rozmowa o nich). Ignorowanie (niewidzialność) jest zaprzeczeniem naturalnego dążenia do znaczenia, do bycia uznawanym, lubianym lub kochanym. Owo dążenie jest siłą, która w nas tkwi, by ciągle walczyć z naszym poczuciem niższości. Im niższe poczucie własnej wartości tym bardziej się boimy. Z tego powodu najgorszą karą dla drugiego człowieka jest ignorowanie go. Niedocenianie dziecka, lub lekceważenie go prowadzi do lęlu wynikającego z poczucia niższości. Strach rodzi agresję. Strach znika, gdy dziecko pozna własną wartość.
Rozwijanie u dziecka poczucie własnej wartości: Dawanie dziecku okazji do różnorodnej aktywności, docenianie starań i wysiłków a nie tylko pozytywnych efektów działań, cieszenie się sukcesami dziecka, uczenie samodzielności, robienie czegoś wspólnie z dzieckiem, pozwalanie, aby dziecko pomagało w pracach domowych (w miarę możliwości), obdarzanie uwagą Zapewnienie atmosfery spokoju, wzajemnej życzliwości w domu. Pokazywanie sposobów pokojowego rozwiązywania konfliktów przez dorosłych.
3.Modelować zachowania pożądane- należy zastanowić się, w jaki sposób rodzice i osoby dorosłe z otoczenia dziecka reagują na sytuację, kiedy coś je zdenerwuje. Jak reagujemy, gdy zdenerwuje nas dziecko? Czy reagujemy z pozycji silniejszego?
Dziecko chce się wzorować na nas, osobach znacznie większych silniejszych,
bogatszych w wiedzę i doświadczenie. Musimy nauczyć się opanowywać własną złość
i reagować spokojnie. Gdy czujemy, że nie potrafimy się opanować wyjdźmy na
chwilę z pomieszczenia, w którym jest dziecko.
4. Uczyć społecznie akceptowanych form pozbywania się, odreagowania złości.
Oto kilka z nich :
Skrzynia złości lub pudełko z gazetami, które można gnieść do woli.
Malowanie jaskrawymi farbami na dużych arkuszach papieru.
„Ludzik złości”- skarpeta z namalowaną twarzą, do której można włożyć rękę i powiedzieć jej o swoim zdenerwowaniu.
Spłukiwanie złości wraz z wodą w toalecie.
Ustawienie obok siebie tabliczki nastroju np. czerwonej błyskawicy.
Woreczek złości, w którym zamykamy złość.
Lepienie kuli z plasteliny i zgniatanie jej.
Zatańczenie tańca wyrażającego gniew.
Chodzenie dookoła pokoju dużymi krokami.
Liczenie do tylu, do ilu się potrafi.
Objęcie się mocno ramionami, aby złość odeszła.
Zaproponowanie gry: „Pomyśl, co innego chciałbyś robić lub mieć skoro nie możesz robić lub mieć czego chcesz.
Co zrobić, gdy wystąpi zachowanie agresywne?
1. Konieczne w przypadku agresji jest działanie natychmiastowe. W przypadku bójki, szału, wściekłości może pomóc następujące zachowanie:
a) Przerwać walkę, stanąć pomiędzy dziećmi, stanowczo spowolnić akcję.
b) Rozdzielić dzieci, zwrócić się do nich po imieniu, panować nad sytuacją.
c) Nazwać uczucia.
Następne działania są już tylko indywidualne
a) Niektórym dzieciom potrzebne jest wsparcie, fizyczna bliskość.
b) Innym bliskość słowa, spojrzenia, nigdy dotyk.
c) Inne dzieci same potrafią odreagować- trzeba im na to pozwolić.
2. Nie wolno dopuścić do tego, aby dziecko uzyskało jakąś korzyść poprzez agresywne zachowanie.
3. Zastosować sankcje uzgodnione w kontrakcie grupowym (np. wykluczenie na kilka minut z zabawy, utrata przywilejów itp.).
Pamiętajmy, że w żadnej sprawie dotyczącej wychowywania dzieci nie ma cudownych recept, sposobów działających natychmiast i na zawsze. Dlatego zarówno rodzice jak i wychowawcy muszą uzbroić się w cierpliwość i konsekwentnie „robić swoje”. Dzieci nie chcą być złe. One muszą znać granice, czuć się bezpieczne, kochane i zauważane. Wtedy poziom ich agresji spadnie i nie będzie stanowił problemu.
Opracowała Agnieszka Czekalska
Nauczyciel Gminnego Przedszkola
W Michałowicach